به گزارش “ عصر صنعت ” ؛ هر چند که به نظر میرسد مناظرهها صرفا در جهت جلب نظر مخاطبان و رایدهندگان بالقوه بوده و بیش از برنامههای جدی، سخنان چالشبرانگیز در آن مطرح میشود؛ اما در لابلای کنایهها و نیش زبانها میتوان به ارزیابی جدیت سخنان و تسلط کاندیدا در برنامههای ارائه شده پرداخت. واقعیت آنست که فراتر از شعارها و سخنان حماسی! بعضی کاندیداها و نیز قرائت انشای بعضی دیگر شاهد ارائه برنامهها و جملات کلیدی قابل تاملی از سوی آیتالله رئیسی کاندیدای مطرح این دوره بودیم. سخنانی که نشاندهنده کار تحقیقی برنامههای عملیاتی قابل تامل به عنوان پشتوانه آنهاست.
در این نوشتار به تحلیل و ارزیابی یکی از کلیدیترین این سخنان در حوزه اقتدار ملی و نیز مرتبط با سیاست خارجی میپردازیم.
رئیسی در این مناظره اظهار داشت: «اقتدار خارجی امتداد اقتدار داخلی است. شما وقتی جوجهکُشی و صف مرغ دارید نمیتوانید برجام را اجرا کنید. برجام یک قراردادی است که با شروط خود در کشور تصویب شده، برجام را یک دولت مقتدر میتواند اجرا کند». این فراز از سخنان اگر به درستی دقت شود مبتنی بر یک راهبرد دقیق است که متاسفانه از سوی دولت روحانی علیرغم تکیه بر دیپلماسی خارجی یا مورد توجه قرار گرفته نشد یا بهطور جدی در راهبردها عملیاتی نشد.
فراز کلیدی سخن آیتالله رئیسی در جمله فوق این عبارت است: اقتدار خارجی امتداد اقتدار داخلی است.
***
هر کشوری از آن رو اقدام به سیاستگذاری خارجی میکند که دارای یک سری الزامات و منافع خاص خود است که با سایر کشورها متفاوت است. بنابراین هر کشوری میکوشد منافع خاص خود را با روشها و الگوهای مختلف تامین کند. کشورها اهداف خود را با الگوهای مختلف مانند مناقشه، رقابت، همکاری، صلح و در نهایت جنگ بهدست میآورند. اتخاذ الگوها و روشهای دستیابی به اهداف سیاست خارجی رابطه مستقیم با شرایط ویژه داخلی کشورها دارد؛ راهبردنویسان حوزه روابط بینالملل بر این باورند که سیاست خارجی تداوم سیاست داخلی کشورهاست. اگر سیاست خارجی را تداوم سیاست داخلی کشورها بدانیم این پرسش مطرح میشود که چه عوامل داخلی در اتخاذ سیاست خارجی موثر است؟عوامل متعددی را در این راستا مطرح نمودهاند اما عاملی که نمیتوان آن را نادیده انگاشت؛مبحث رضایت مردمی و میزان مقبولیت نظام سیاسی در میان مردم خود است.
از مهمترین شاخصههایی که رضایت مردمی را بهدنبال داشته و موجب افزایش سرمایه اجتماعی (اعتماد مردم به نظام سیاسی) میگردد؛ باور به کارآمدی نظام سیاسی و دولت در حل مشکلات آنها بهویژه مشکلات معیشتی و روزمره آنان است.
رئیسی در ادامه جمله خود به همین بخش نیز به درستی تاکید کرده است. «شما وقتی جوجهکُشی و صف مرغ دارید نمیتوانید برجام را اجرا کنید». معنای روشن آن اینست که سیاستهای غلط اقتصادی که عدم رضایت مردم را در پی دارد؛عملا با کاستن از میزان اعتماد عمومی به کارآمدی دولت و افول در میزان سرمایه اجتماهی اقتدار داخلی را هدف گرفته و با کاستن آن به طور مستقیم بر روی اقتدار خارجی و قدرت مذاکرهکنندگان پشت میزهای مذاکره تاثیر میگذارد.
مروری ساده بر رویکرد و کارکرد دولت روحانی در حوزه اقتصاد نشاندهنده آنست که حسن روحانی اتفاقا این رویکرد را کاملا معکوس فهمیده و اجراء کرده بود. مروری گذرا بر مواضع حسن روحانی در علت یابی مشکلات اقتصادی کاملا ابعاد فاجعه را که در یک درک نادرست راهبردی ریشه داشت، نشان میدهد.
۱. حسن روحانی رئیس جمهور در مراسم دهمین دوره جایزه ملی محیط زیست در تاریخ ۱۷ خرداد ماه ۹۴ اظهار داشت: تحریمهای ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیطزیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانکها احیا شوند.
این موضع دقیقا راهبرد معکوس حسن روحانی و تفاوت درک او از شرایط موثر بر سیاست خارجی را نشان میدهد. برخلاف تز سید ابراهیم رئیسی که عامل موثر بر اقتدار خارجی را در درون و پتانسیلهای داخلی میجوید؛ حسن روحانی برای افزایش اقتدار داخلی در پی حل مشکلات در بیرون و در روابط با کشورهاست. تفاوت روشن معنای استقلال سیاسی در کشور که از زمان مشروطه پیگیری شده؛ همین است. افرادی برای حل مشکلات داخلی نگاهشان به قدرتهای بزرگ بود و استقلالطلبان بر خلاف آنها در پی آن بودند که با ایجاد ملت و کشوری قوی، بیگانگان را وادار کنند که حقوق ملت ایران را پذیرفته و به آن گردن بنهند.
تمام ایرادی که نیروهای انقلابی به دولت روحانی داشتند؛ نه مذاکره یا احقاق حقوق بلکه در نگاهی بود که حسن روحانی در مورد اقتدار کشور داشت. نگاهی که اقتدار کشور را به قدرتهای بیگانه و نظرات آنها گره بزند نگاه مفیدی برای کشور نبوده و اگر بخواهیم صراحتا بیان کنیم؛موجب تضعیف استقلال کشور میشود. با مروری بر نظرات مسئولان دولت روحانی روشن میشود که این ویروس گریبان ارکان دولت روحانی را گرفته بود.
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیسجمهور: دولت میتواند در دوران پساتحریم با برنامهریزی جدی، انبوهی از سرمایه را وارد کشور کند. (۹ آبان ماه ۹۴)
مسعود نیلی مشاور اقتصادی رئیسجمهور: در صورت رفع کامل تحریمها، ظرف یکسال، بازگشت به شرایط بیش از تحریم اتفاق خواهد افتاد. (۲۷ اردیبهشت ماه ۹۴)
محمدباقر نوبخت معاون رئیسجمهور و سخنگوی دولت: در صورت توافق در مذاکرات {هستهای}، ۱۰۰ میلیارد دلار به منابع اقتصاد کشور تزریق میشود. (۹ خردادماه ۹۴)
گفتنی است یک روز بعد از امضای برجام یعنی در تاریخ ۲۴ تیرماه ۹۴، ولیالله سیف رئیس کل بانک مرکزی رسما اعلام کرد که کل میزان پولهای بلوکه شده ایران در خارج از کشور ۲۹ میلیارد دلار است که ۲۳ میلیارد دلار آن جزو اموال بانک مرکزی است.
محمدباقر نوبخت معاون رئیسجمهور و سخنگوی دولت: برای گشایش اقتصادی و تکمیل پروژههای عمرانی باید تحریمها برداشته شود. (۲۴ خردادماه ۹۴)
علی یونسی دستیار رئیسجمهور در امور اقوام و مذاهب: اکنون کشور از بیکاری رنج میبرد، جوانان مشکل عدم استطاعت مالی برای ازدواج دارند و دولت وظیفه دارد این مشکلات را برطرف کند و امیدوارم با لغو تحریمها این مشکلات برطرف شده و کارهای عمرانی نیز با سرعت بیشتری انجام شود. (۲۴ خردادماه ۹۴)
۲. روحانی در سال ۹۵ اما گفت: مشکلات اقتصادی بعد از برجام حل نشد/ چهار ماه از برجام گذشته است و رفتوآمدهایی انجام شده که نشان از بهبود وضعیت کشور دارد.
۳. در سال ۹۷ همزمان با نابسامانیهای بازار سکه و ارز و مسکن، حسن روحانی به جای پاسخگویی به توقعات و مطالبات اقتصادی مردم به انتقاد از آنها پرداخت. او که خرداد ۹۴ برای توجیه پذیرش برجام گفته بود؛ «تحریمهای ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانکها احیا شوند». حالا ضمن اعتراض به توقعات مردم اساسا هرگونه مشکل اقتصادی مردم را منکر شد و اظهار داشت: مشکل اقتصادی نداریم توقع مردم را بالا نبرید!!
۴. روحانی در پایان دوره خود با روی کار آمدن بایدن تمامی تجربیات خود در اتخاذ استراتژی غلطو فرآیند برجام را نادیده گرفت و در سال ۱۴۰۰ گفت: «برجام بود که سال ۹۵ و ۹۶ کشور را در مسیر توسعه و تحول قرار داد و امروز هم راهحل مشکلات کشور، بازگشت به برجام است. راه دیگری نداریم، اگر راهحل دیگری میدانید بگویید و بگویید نمیخواهیم به برجام برگردیم. امروز همه میگویند باید موضوع تحریم حل شود و باید از این شرایط خارج شد.». این سخنان نشان داد که او هیچ درسی از اشتباه راهبردی خود نگرفته است. اشتباهی که رئیسی به سادگی آن را گوشزد کرد: «اقتدار خارجی امتداد اقتدار داخلی است. شما وقتی جوجهکُشی و صف مرغ دارید نمیتوانید برجام را اجرا کنید. برجام یک قراردادی است که با شروط خود در کشور تصویب شده، برجام را یک دولت مقتدر میتواند اجرا کند».
دکتر حسن کربلایی