به گزارش “ عصر صنعت ” ؛در همه کشورهای دنیا، گمرک مسئول اجرای قوانین گمرکی و اخذ حقوق و عوارض ورودی (واردات) و خروجی (صادرات) و همچنین مسئول اجرای سایر قوانین و مقررات مربوط به واردات، ترانزیت و صادرات کالاها است از این رو اصلی ترین نقش در مبارزه با ورودکالای قاچاق به کشور بر عهده این سازمان است. اگر کنترل تمامی کالاها در سالیان گذشته، امری شدنی بود، امروزه با افزایش چشمگیر حجم تبادلات تجاری کشورها، عملاً امکان رصد تمامی کالاهای وارده به کشور بدون استفاده از هوش مصنوعی امکان پذیر نیست.
به استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای گمرکی، گمرک هوشمند گفته می‌شود. فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصادی و دارایی در این باره معتقد است، در حوزه گمرک، هدفگذاری ما تبدیل گمرک به نهاد تسهیل گر تجارت خارجی و حرکت به سمت گمرک هوشمند است. رئیس کل گمرک نیز با تأکید بر اینکه هوشمندسازی گمرک یک اجبار و الزام است، گفت: همه خدمات گمرک در آینده به صورت مجازی و هوشمند خواهد بود.
در همین زمینه باتوجه اهمیت گمرک هوشمند برای کاهش ورود کالای قاچاق، با علی بعیدی مفرد، معاون برنامه ریزی و امور بین الملل گمرک ایران گفتگویی انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:
باتوجه به تاکید وزیر اقتصاد درباره گمرک هوشمند، این اتفاق چند درصد در کشور پیشرفت داشته است و این پیشرفت‌ها شامل چه مواردی است؟
افزایش تجارت فرامرزی، گمرکات جهان را در بهره برداری از منابع سازمانی برای انجام دقیق وظایف گمرک برای ارائه تسهیلات و کنترل توامان با چالش روبه رو کرده است از این رو گمرک ایران، الکترونیکی کردن منابع و خودکارسازی فرآیندها را مورد توجه قرارداد. با عنایت به نقش کلیدی گمرک در زنجیره تامین، مهمترین داده های انبوه تجارت در این سازمان شکل گرفته است و در راستای انجام تحلیل و پیش بینی های لازم در این حوزه، بهره گیری از علوم هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در اولویت گمرک قرار گرفته است.
گمرک ایران در فاز نخست نسبت به استقرار سامانه های الکترونیکی و توسعه آن اقدام کرد و در حال حاضر هوشمند سازی گمرک در دست اقدام است. همراه با اجرای این پروژه، ایجاد بستری برای گسترش عملکرد ارتباطی گمرک بر پایه ارائه خدمات بصورت «هرکجا و هرزمان» مورد تأکید بوده است.
گمرک هوشمند، گمرکی است که در آن تخصیص منابع و تصمیمات، مبتنی بر زیرساخت های هوشمند و مجموعه گسترده ای از داده ها در جریان آزاد اطلاعات با هدف افزایش رشد بهره وری اتخاذ می شود. اقدامات و فعالیت های صورت گرفته در راستای پیاده سازی گمرک الکترونیک و هوشمند در هشت برنامه اصلی در حال اجرا است.
ارزش گذاری هوشمندکالا، انتخاب هوشمند محموله ها برای ارزیابی، بهکارگیری تجهیزات الکترونیک در رصد هوشمند و نامحسوس محموله ها ( ازجمله پلمب الکترونیک و دوربین پلاک خوان هوشمند)، گمرک موبایل و شبکه ی فعالان اقتصادی گمرک (We)، بکارگیری پرنده های هوشمند بدون سرنشین، مدیریت هوشمند پرداخت های گمرکی، سطح بندی هوشمند کارشناسان مجازی و موتور جستجوی هوشمند تجارت فرامرزی و گمرک، هشت برنامه در حال اجرای گمرک هوشمند هستند که عملیاتی شده و یا در مرحله اجرا هستند.
۲. باتوجه به تاکید مقام معظم رهبری برنظارت کامل بر محموله‌های وارداتی، درحال حاضر برای نظارت بر کانتینرها از چه ابزارهای هوشمندی استفاده می‌شود؟
از مهمترین وظایف گمرک، نظارت و کنترل بر ورود و خروج کالاست و بدیهی است که باتوجه به حجم بالای کالاها، کنترل همه آنها درحال حاضر امکانپذیر نباشد لذا بهکارگیری تکنیک های مدیریت ریسک هوشمند و استفاده از داده های به دست آمده از منابع متنوع در دسترس و اطلاعات پردازش شده و دانش حاصل از آن و ایجاد پروفایل ریسک در سیستم، یکی از دقیق ترین و به صرفه ترین روش برای انتخاب و شناسایی کالاهای نیازمند کنترل اسنادی یا ارزیابی فیزیک کالا است که گمرک ایران با بهره گیری از این تکنیکها عملاً بر روی محموله‌های پرخطر متمرکز شده و منابع محدود سازمانی را بصورت هدفمند تخصیص داده است.
درنتیجه کالاهای کم مخاطره می توانند به سرعت از گمرک ترخیص شده و با قیمت تمام شده پایین تر به دست مصرف کننده نهایی برسند. به همین منظور گمرک جمهوری اسلامی ایران، با استفاده از قابلیت انتخاب هوشمند محموله ها برای ارزیابی و بکارگیری پرنده های هوشمند بدون سرنشین در این راستا اقدام کرده است.
در فرآیند انتخاب هوشمند محمولهها برای ارزیابی، انتخاب کانتینر برای ارزیابی طبق لیست عدل بندی الکترونیک صورت می پذیرد و برای ارزیابی کالا از طریق آنالیز داده ای محمولات دارای ریسک به صورت هوشمند تعیین می شوند. این قابلیت در گمرکات غرب تهران، قزوین، بندر انزلی، بوشهر، اهواز، خرمشهر، زاهدان، فرودگاه امام خمینی (ره) و شهید رجایی، گناوه، آبادان، البرز، میرجاوه، عملیاتی شده است.
گمرک جمهوری اسلامی ایران به منظور نظارت مطمئن و نامحسوس بر نقل و انتقالات و ورود و خروج کالا و با اتکا به نیروهای جوان و متعهد و استفاده از توان داخلی؛ بصورت کاملاً بومی اقدام به ساخت و تولید انواع کوادکوپتر و پهباد در گمرکات کشور کرده است.
از جمله مزایای پرنده های هوشمند بدون سرنشین (کوادکوپتر) می‌توان به سرعت، دقت و هوشمندی بالا، امکان هدایت از راه دور و ارسال داده و تصویر برای انجام ماموریت‌های نظارت بر امورگمرکی و تجارت خارجی نام برد. در حال حاضر ساخت چهار دستگاه انجام پذیرفته و بهکارگیری آزمایشی آن با موفقیت به پایان رسیده است.
کوادکوپترهای طراحی شده با قابلیت های اسکن محیط و نقشه برداری، دسترسی و نظارت بر نقاط غیرقابل دسترس و تعقیب اجسام، امکان کنترل و شناسایی کالا در محوطه، نظارت بر مشخصات کانتینر، نظارت هوایی بر محوطه گمرکی، شناسایی پلاک حامل درحال حرکت و همچنین تشخیص چهره و احراز هویت هوشمند را فراهم می کند.
۳. با توجه به لزوم کنترل محموله‌های کامیونی، به طور خاص چه کالاهایی با ایکس ری چک می‌شوند؟ و نیاز گمرک به این دستگاه چه مقداری است؟
یکی دیگر از وظایف گمرک ایران پیشگیری و مقابله با قاچاق کالا است که در راستای مقابله موثر با پدیده شوم قاچاق باتوجه به حساسیت موضوع و تکالیف قانونی مقرر در قانون امور گمرکی و قانون برنامه ششم توسعه، این سازمان به عنوان مرزبان اقتصادی کشور برای ارتقای دقت و سرعت در عملیات گمرکی، تجهیز مبادی مرزی به دستگاه های پیشرفته بازرسی و کنترلی مطابق با فناوری روز و تکنولوژی های نوین خصوصاً دستگاه های بازرسی ایکس ری کامیونی را در دستور کار خود قرار داده است.
حضور فعالانه و مؤثر گمرک جمهوری اسلامی ایران در مبادی رسمی و اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه و تدابیر ویژه در سال های اخیر منجر به افزایش کشفیات کالا، انواع موادمخدر، پیش سازها و قاچاق انسان شده است. چنانچه این سازمان در سال ۱۳۹۸ با کشف انواع مواد مخدر و پیش سازها مجموعاً به میزان تقریبی ۵۸۵ تن، در مقایسه با سال ۱۳۹۷ رشد ۲۹۴ درصدی داشته است که درکنار دستگاههای ایکسری، تخصص پرسنل و مربیان سگهای مواد یاب نیز دراین کشفیات موثر بوده است.
این سازمان به‌طور مستمر برای افزایش توان تجهیزاتی خود بالاخص در زمینه دستگاه های ایکس ری کامیونی تلاش‌هایی را صورت داده است در این زمینه علیرغم حذف ردیف اعتباری خرید دستگاههای ایکس ری در سازمان مدیریت از سال ۱۳۹۱، این سازمان با توجه به نیاز مبرم به این تجهیزات از طرق مختلف نسبت به تامین آنها اقدام کرده است که از آن جمله می‌توان به خرید دستگاهها از طریق برگزاری مناقصات عمومی با تامین اعتبار از اعتبارات داخلی سازمان (علیرغم کمبود اعتبارات لازم)، برگزاری ۴ مرحله فراخوان برای استفاده از توان بخش خصوصی در سرمایه گذاری در این بخش که آخرین آن در سال جاری انجام پذیرفته و درحال پیگیری است، همچنین تهیه ۵ دستگاه ایکس ری تولید داخلی از سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی وزارت دفاع و نیز خرید ۵ دستگاه ایکس ری خودرویی ساخت صنایع اپتیک اصفهان وابسته به وزارت دفاع اشاره کرد، ضمناً با پیگیری های بعمل آمده و با توجه به عملکرد مطلوب گمرک ایران در کشفیات مواد مخدر و قاچاق در سطح بین المللی، دولت ژاپن در حال تهیه و تحویل ۲ دستگاه ایکس ری کامیونی برای نصب در گمرکات استان سیستان و بلوچستان است و یک دستگاه ایکس ری پالتی نیز توسط سازمان UNODC به گمرک بازرگان اهداء شده است.
این سازمان همچنین با استفاده از توان شرکت‌های دانش بنیان نسبت به انتقال تصاویر دستگاههای ایکس ری به مرکز نظارت سیستم های بازرسی در تهران برای ایجاد مرکز پشتیبان برای جمع آوری اطلاعات و همچنین نظارت بر عملکرد دستگاهها اقدام کرده است. درخصوص تجهیزات گمرکات مرزی مسافری نیز گمرک با استفاده از منابع داخلی خود نسبت به تامین این دستگاهها اقدام کرده و در همین راستا در سه سال گذشته ۳۷ دستگاه ایکس ری جدید تامین شده است.
همچنین این سازمان تلاش کرده است که علیرغم وجودکمبودهای مالی تمامی دستگاههای موجود را آماده به کار نگه دارد.مجدداً تاکید می‌شود که انجام این مهم بدون هیچگونه همکاری از طریق دیگر سازمانها (علیرغم درخواستهای مکرر) صورت پذیرفته و کمبود اعتبارات در این زمینه بسیار مشهود است بطوریکه این سازمان در خصوص تهیه قطعات یدکی و پشتیبانی ایکس ری های قدیمی تر با مشکل جدی مواجه است.
درراستای مدیریت ریسک با عنایت به تعرفه کالا، کشور مبدا، صاحب کالا، اظهارکننده، وسیله حمل و سایر پارامترهای با اهمیت، اظهارنامه های با ریسک بالا شناسایی و بصورت سیستمی و هوشمند در مسیر ایکس ری قرار می گیرند.
موضوع «پیاده سازی تطبیق سیستمی اسکن محموله‌های عبوری در گمرکات مبدا و مقصد» در سامانه جامع امور گمرکی با اتصال به تجهیزات ایکس ری صورت پذیرفته و این امر بطور مستمر در حال توسعه است. از اقدامات موثر برای بهبود روند عملیاتی دستگاههای ایکس ری و استفاده بهینه از آنها، راه اندازی سامانه مرکز جامع نظارت تصویری سایتهای ایکس ری گمرکات کشور مستقر در مهرآباد برای نظارت مدیریتی و عملیاتی روند کار در گمرکات اجرایی است به طوری که کلیه تصاویر اسکن انجام شده به صورت برخط در تهران قابل مشاهده، رصد، تحلیل و رسیدگی قرار می گیرند.
۴. با توجه به اینکه وظیفه نظارت و پیگیری مجموله ها از ورود کالا به گمرک تا رسیدن آن به مقصد بر عهده گمرک است، این سازمان چه برنامه‌ای برای پیشبرد پلمب هوشمند به عنوان یک ابزار هوشمند برای رهگیری کامیون‌ها دارد؟
نظر به اینکه نظارت و رهگیری هوشمند محمولات وارداتی و ترانزیتی به کشور از زمان ورود تا مقصد نهایی از جمله وظایف نظارتی گمرک است، لذا بکار گیری تجهیزات هوشمند پلمپ که این امکان را با ذخیره سازی داده های مورد نظر و امکان فراخوانی آن در نقاط موثر کنترلی فراهم کند، می تواند به عنوان ابزاری موثر در این راستا در اختیار گمرک و پلیس اقتصادی قرار دهد. لذا گمرک ایران ضمن تولید پلمب الکترونیکی با بکارگیری تگ های هوشند که حاوی اطلاعات محمولات است و جایگزین کردن آن با پلمب های مکانیکی قبلی، نسبت به رهگیری هوشمند محمولات تجاری وارداتی و ترانزیتی اقدام کرده است. در این راستا تولید پلمب الکترونیک با استفاده از تکنولوژی شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) و بکارگیری کد پاسخ سریع (QR) برای رعایت سطوح امنیتی و تحویل آن به کلیه گمرکات کشور صورت گرفته است.
با بکارگیری پلمب الکترونیک، از طریق تجهیزات آنتن RFID نصب شده در گمرکات، جاده ها و ایست های بازرسی نیروی انتظامی، ردیابی پلمب های مذکور امکان پذیر است. در حال حاضر آنتن های مذکور در ایست های بازرسی شهید میرزایی و مهریز یزد، شهرضا و نایین نیروی انتظامی نصب و برقراری اتصال به سامانه‌های مربوطه صورت پذیرفته است. شایان ذکر می باشد هر سال معادل یکصد میلیارد ریال از اعتبارات گمرک ایران صرف خرید پلمب می شد که با واگذاری خدمات تولید و توزیع پلمب به بخش خصوصی در آبان ماه ۹۸ مبلغ فوق صرفه جویی شد.
۵. گمرک چه برنامه ای برای تطبیق هوشمند وزن کالای سفارش شده و وزن کانتینر دارد؟ اینکار در کدام گمرکها انجام می‌شود؟
جهت تطابق وزن کالای سفارش شده و وزن کانتینر می بایست ابتدا از وزن دقیق و صحیح کانتینر در سیستم اطمینان حاصل شود که اقداماتی برای به حداقل رساندن دخالت انسانی در سنسور وزن در گمرک (باسکول) که اکثر گمرکات به باسکول مجهز شده و با زیر سیستم های سامانه جامع امور گمرکی به سامانه های گمرک متصل شده صورت پذیرفته، همچنین گمرک در تلاش است بتواند وزن کانتینر از سازمان بنادر براساس gantry crane نیز دریافت کند. چنانچه وزن حامل خارج شده از گمرک توسط باسکول های جاده‌ای صورت گیرد و در اختیار این سازمان قرار گیرد ریسک تغییرات و دستکاری های احتمالی در وزن کانتینر به حداقل خواهد رسید.
فلذا وزن کانتینر می بایست از سنسور های متعدد در زنجیره ی تأمین کالا دریافت شود تا بتواند در مرحله ی بعدی جهت تحلیل اطلاعات مورد بهره برداری قرار گیرد.
در مرحله ی بعد گمرک ایران اقدام به ایجاد قابلیت آپلود فایل عدل بندی الکترونیک در سیستم کرده تا بتواند بر اساس اطلاعات اظهارنامه گمرکی با کانتینر تطابق صورت پذیرد و همچنین برای سند هایی که امکان بهره گیری از tsc وجود داشته در عدل بندی در سیستم قابلیت اتصال کدهای tsc به عدل بندی الکترونیک در کانتینر فراهم شده و با تحلیل دیتاهای مجتمع شده امکان اعمال ریسک و بهره گیری از سیستم های اطلاعاتی بعنوان ابزاری قدرتمند برای کمک به کارشناسان گمرکی وجود خواهد داشت.
۶. چه حجمی از کالای قاچاق توسط گمرک هوشمند کشف شده است؟
با استفاده از مکانیزم های موجود طبق استانداردهای سازمان جهانی گمرک، امکان بررسی داده و اعمال مدیریت ریسک با شناسایی شاخص های پر خطر مربوط به صاحبان کالا، اظهارکنندگان کالاها در حوزه تجارت خارجی میسر شده و همزمان با افزایش سرعت انجام فرآیندهای ترخیص وکاهش زمان انجام تشریفات، دقت درکنترل خودکار فرآیندها به نحو قابل توجهی افزایش یافته است. پیش از اجرای سامانه های الکترونیکی و اصلاح وکنترل فرآیند ها به علت عدم وجود سیستم های کنترلی و نظارت لازم بر تشریفات گمرکی میزان ارزش کل پرونده های قاچاق مکشوفه ۴۰۰ میلیارد ریال بود، در حالیکه با بهره گیری از این سامانه ها درشش ماهه نخست سال ۱۳۹۸ این شاخص به رقمی بالغ بر ۲۹,۲۱۵ میلیارد ریال افزایش یافت که حاکی از رشد بالغ بر ۲۶۴ درصدی آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
منبع: مهر